Teatr KTO jest teatrem niezwykłym, i takie też są jego dzieje. To prawdziwy teatr peregrynujący, po kraju i po świecie, sięgający do tradycji, do archetypów – rytuałów, procesji, moralitetu, spektaklu ulicznego, nawet tumultu, zdarzeń ad hoc. Przedziwnym – choć może konsekwentnym – zrządzeniem losu, do tej pory, przez 44 lata, Teatr KTO nie miał własnej, stałej siedziby, niczym przedstawiany Peregrinus. Miał – i ma – natomiast wybitnego dyrektora, niestrudzonego Jerzego Zonia. Sytuacja z pewnością była twórcza, sądząc po znakomitych efektach artystycznych działań, lecz i niepewna … Teraz uległa realnej poprawie, na rzecz stabilności. Nowa siedziba została zrealizowana w Krakowie, przy malowniczej ulicy Zamoyskiego, pod numerem 50. Powstała według koncepcji artysty Aleksandra Janickiego i projektu tego autora oraz architekta Mariusza Twardowskiego z zespołem studia MTWW Architekci. Już w trakcie prac projektowych wydawała się być idealnym miejscem dla KTO. Realizacja w pełni potwierdziła te przewidywania. Może zakrawać to na paradoks, że teatr wędrowny został zamknięty w jednej, pudełkowej kubaturze typu black box…lecz to tylko pozory. Siedziba, zlokalizowana w miejscu znanym szerszej publiczności jako dawne kino, a potem kinoteatr „Wrzos”, jest i będzie punktem wyjścia dla szerszych działań w przestrzeni. Tak, jak było to do tej pory, jednak w oparciu o komfort własnego domu, do którego może powrócić zdrożony pielgrzym.
Zdaniem autorki tych słów, sama lokalizacja ma genius loci zupełnie zgodny z duchem spektakli KTO. To nastrój poetycki, nostalgiczny, pod sławnym wzgórzem Krzemionek (znanym z legendy o czarnoksiężniku Twardowskim) i bujnym, starym parkiem im. Bednarskiego. To aura Podgórza, niegdyś niewielkiego, lecz samodzielnego miasta na prawym brzegu Wisły, a od nieco ponad stu lat dzielnicy Krakowa. Piękna ulica Zamoyskiego, przebiegająca równolegle do krawędzi parku, pod samą „górą”, ma niedzisiejszy charakter, z przełomu wieku XIX i XX. Ma też kulminacje w postaci dwóch imponujących, ceglanych budowli sakralnych, w typie dumnej architektury narodowej z okresu poprzedzającego odzyskanie niepodległości (autorstwa Jana Sasa-Zubrzyckiego i Teodora Talowskiego). Sam budynek mieścił oryginalnie przytułek zgromadzenia Św. Wincentego a Paulo, pochodzący z lat 1887-1889 a przebudowany w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, jako wspomniane kino. Jego główną cechą była – i jest nadal – śliczna fasada, o neobarokowym kształcie, pochodząca z początku okresu międzywojennego. Jak pisał w 1903 r. Kazimierz Mokłowski, znany lwowski architekt, obiekty takie mają „miłe oku formy”… miękko spływające, rodzime, zakorzenione w tradycji, nieco uproszczone.
Właśnie ta fasada, oczyszczona ze zmian, pozostała jako znak i symbol miejsca, jako świadek historii, zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Pomimo problemów wykonawczych, w trakcie realizacji, została uratowana i wiernie odtworzona, w dużej mierze z oryginalnej cegły. Daje widzom i przechodniom pole dla swobodnej interpretacji znaczenia, np. jako maska teatralna czy scenograficzna zastawka. Za nią i obok, respektując autentyczną materię i formę, wyeksponowaną na neutralnym tle, rozgrywa się zaprojektowany spektakl. To nowa, funkcjonalna przestrzeń teatralna. Jej logiczna kompozycja nie narusza bardzo ciekawej topografii działki, lecz doskonale ją uzupełnia i uwypukla. Autorzy projektu świetnie wpisali tu wiele, niezbędnych dla funkcjonowania teatru, komponentów. Układ brył jest warstwowy. Kolejno są to: pozostawiona fasada, uzupełniona o element wejściowy z reliefem logo Teatru, przeszklone bufory w postaci dwukondygnacyjnego foyer z galerią, czarna bryła mieszcząca salę – scenę z możliwością co najmniej czterech sposobów aranżacji widowni (dla prawie 200 widzów!) z funkcjami zaplecza sceny. Są też białe prostopadłościany funkcji towarzyszących, w tym kawiarni. Nad salą umieszczono otwierany fragment dachu – oculus. Teatr KTO jest kosmiczny, między niebem a ziemią, można by rzec – o czym świadczą też widoczne, przez hartowane szkło, fragmenty pięknej, litej wapiennej skały Krzemionek, wyeksponowane w foyer.
Nowym bryłom towarzyszą ogrody – zieleń wewnętrzna i zielone tarasy. Wielkim plusem realizacji tej architektury – wynikłym z doskonałego zrozumienia lokalizacji – jest wykorzystanie niezwykłego, wręcz tajemniczego ogrodu z tyłu działki. Ogród, dostępny dla widzów, przestronny, stapia się zielenią z sąsiadującą florą parkową. Świetnie wykorzystano topografię – na stoku umieszczony jest amfiteatr, dla którego scenę stanowi pergola z ruchomym ekranem (dla projekcji, na przykład w kinie letnim). Wyżej jest też galeria – belweder – na otwartym powietrzu, są wygodnie ukształtowane trawiaste terasy, subtelnie dobrane oświetlenie i ciemne tło starodrzewu.
Czytelna sekwencja przestrzeni nowej siedziby – od uroczej fasady, przez machinę teatralną po tajemniczy ogród, służy teatrowi i samemu życiu. Nie komplikuje, lecz intryguje, ułatwia działanie wyobraźni potencjalnego widza, swoją obecnością stosownie ożywia, dotąd nieco senną, przestrzeń miejską. Oddaje całe pole sztuce. Inauguracyjne spektakle potwierdziły świetne działanie całości, w zupełnie zachwycającej, nieco surrealistycznej atmosferze. Kto pozostanie obojętny na tak inspirującą propozycję – i to w miejscu o dobroczynnej tradycji ?
Tekst: Marta A. Urbańska, dr inż. arch. IARP SARP, prof. PK
Autorzy:
Projekt koncepcyjny: art. Aleksander Janicki. Projekt architektoniczny: art. Aleksander Janicki, arch. Mariusz Twardowski. Współpraca autorska: arch. Agnieszka Żabicka, arch. Barbara Leśniak, arch. wnętrz Maja Gralak. Współpraca: arch. Wojciech Wokan, arch. Mariusz Pers, arch. Krzysztof Grzędziel.
Projekt: 2017 / 2018
Inwestor: Teatr KTO
Powierzchnia zabudowy: 600,14 m2
Powierzchnia użytkowa: 857,18 m2
Powierzchnia całkowita: 1070,54 m2
Kubatura: 5855,90 m3
AUTORKA
Dr inż. Marta A. Urbańska, prof. Politechniki Krakowskiej, jest architektem, historykiem architektury i krytykiem. Wykłada w kraju (Wydział Architektury PK) i za granicą. Jest autorką licznych publikacji i przekładów, redaktorką literatury architektonicznej i jurorką konkursów. Jest członkiem Izby Architektów RP i działa w Stowarzyszeniu Architektów Polskich, także jako komisarz Międzynarodowych Biennale Architektury w Krakowie.
Marta A. Urbańska, Ph.D. Eng., prof. CUT, is an architect, architectural historian and critic. She lectures in Poland and abroad. She is an author of numerous articles and translations, co-author and editor of architectural books as well as a competition juror. M.A. Urbańska is an active member of the Chamber of Architects of the Republic of Poland and of the Association of Polish Architects (among others, she works as one of the commissioners of the International Biennale of Architecture in Krakow).
